Cari Oran Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Cari oran, bir işletmenin kısa vadeli mali sağlığını ve likidite durumunu ölçmek için kullanılan en temel ve en yaygın finansal oranlardan biridir. Hem işletme yöneticileri hem yatırımcılar hem de kredi veren kurumlar için, 2025 yılı itibarıyla da şirketlerin mali yapısını anlamada kilit bir gösterge olmaya devam etmektedir.

Bu oran, şirketin kısa vadeli borçlarını ödeme kapasitesini basit ama etkili bir şekilde ortaya koyar.

Cari oran, en temel ifadeyle, bir şirketin dönen varlıklarının (yani bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde nakde çevrilmesi veya tüketilmesi beklenen varlıklarının) kısa vadeli yabancı kaynaklarına (yani bir yıl içinde ödenmesi gereken borçlarına) bölünmesiyle elde edilen bir değerdir.

Bu oran, şirketin kısa vadeli yükümlülüklerini karşılayabilecek yeterli likit varlığa sahip olup olmadığını gösterir ve genellikle bilançodaki verilere dayanarak hesaplanır.

Cari oran hesaplaması matematiksel olarak oldukça basit olsa da, elde edilen sonucun doğru yorumlanması büyük önem taşır. Oranın ne anlama geldiğini, hangi seviyelerin “sağlıklı” kabul edildiğini anlamak; sektör farklılıklarını, işletmenin özel koşullarını ve oranın tek başına yeterli olmadığını bilmek gerekir.

Özellikle dinamik yapılarıyla öne çıkan e-ticaret işletmeleri için cari oranın yorumlanmasında dikkate alınması gereken özel noktalar da bulunmaktadır ki bu konuya yazımızda ayrıca değineceğiz.

Cari oran hakkındaki bu kapsamlı rehberimizde, öncelikle cari oranın tanımını ve önemini netleştirecek, nasıl hesaplandığını formülü ve dikkat edilmesi gerekenlerle birlikte açıklayacağız.

Ardından, likidite analizindeki rolünü, hızlı oran (asit-test oranı) ile karşılaştırmasını, oranın yüksek veya düşük olmasının ne anlama geldiğini, finansal analizdeki yerini, cari oranı etkileyen faktörleri, sektörel standartları ve bu oranın limitleri ile eleştirilerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Amacımız, cari oranı tüm yönleriyle anlamanıza ve doğru bir şekilde değerlendirmenize yardımcı olmaktır.

Cari Oranın Tanımı ve Önemi

Cari oran, bir işletmenin kısa vadeli (genellikle bir yıl veya daha kısa sürede vadesi gelecek) borçlarını, yine kısa vadede nakde çevrilebilecek veya kullanılabilecek varlıklarıyla (dönen varlıklar) ne ölçüde karşılayabileceğini gösteren temel bir likidite oranıdır. Finansal analizde, şirketin “kısa vadeli borç ödeme gücü” veya “çalışma sermayesi yeterliliği” hakkında hızlı bir fikir verir.

Bu oran, işletmenin bilançosunda yer alan “Dönen Varlıklar” toplamının, “Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar” toplamına bölünmesiyle bulunur.

Cari oranın önemi, işletmenin kısa vadeli mali sağlığı ve operasyonel devamlılığı hakkında kritik bilgiler sunmasından kaynaklanır. Farklı paydaşlar için farklı anlamlar taşır:

• Kredi Verenler (Bankalar ve Finans Kuruluşları) İçin: Bir şirkete kısa vadeli kredi vermeden önce, o şirketin mevcut borçlarını zamanında ödeyebilme kapasitesini görmek isterler. Yeterli bir cari oran, şirketin kredi geri ödeme riskinin daha düşük olduğunu gösterebilir.
• Yatırımcılar İçin: Şirketin mali sağlamlığını, likidite riskini ve yönetim etkinliğini değerlendirmede önemli bir göstergedir. Çok düşük bir cari oran likidite sıkıntısına işaret edebilirken, aşırı yüksek bir cari oran da varlıkların verimli kullanılmadığı anlamına gelebilir.
• İşletme Yönetimi İçin: İşletme yöneticileri, cari oranı çalışma sermayesi yönetiminin etkinliğini izlemek, potansiyel nakit akışı sorunlarını önceden tespit etmek ve kısa vadeli finansal planlama yapmak için kullanırlar. Likiditeyi sağlıklı bir seviyede tutmak, günlük operasyonların aksamadan yürütülmesi için hayati önemdedir.
• Tedarikçiler İçin: İşletmeye vadeli mal veya hizmet satan tedarikçiler, alacaklarını zamanında tahsil edip edemeyeceklerini anlamak için şirketin kısa vadeli ödeme gücünü (yani cari oranını) dikkate alabilirler.
• Genel Finansal Sağlık Göstergesi Olarak: Cari oran, bir şirketin ani ekonomik şoklara veya beklenmedik nakit ihtiyaçlarına karşı ne kadar hazırlıklı olduğunun da bir işaretçisidir.

Cari oranın önemi büyük olsa da, tek başına bir şirketin mali durumunu tam olarak anlamak için yeterli değildir. Mutlaka sektör ortalamaları, şirketin geçmiş dönem performansları, diğer likidite oranları (örneğin asit-test oranı), nakit akış tablosu ve şirketin genel faaliyet ortamı gibi faktörlerle birlikte değerlendirilmelidir.

Ancak yine de, kısa vadeli likidite analizinin başlangıç noktası ve en sık başvurulan göstergelerinden biri olma özelliğini korumaktadır.

Cari Oranın Hesaplanması

Cari oranın hesaplanması, işletmenin yayınladığı son bilanço verileri kullanılarak yapılan basit bir matematiksel işlemdir. Bu oran, dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklara bölünmesiyle elde edilir ve şirketin kısa vadeli yükümlülüklerini karşılama gücünü gösterir.

Cari Oran Hesaplama Formülü

Cari Oran Hesaplama Formülü aşağıdaki gibidir:

Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Bu formülde yer alan terimlerin anlamları şöyledir:

Dönen Varlıklar (Current Assets): Bir işletmenin normal faaliyet dönemi içinde (genellikle bir yıl veya daha kısa sürede) nakde çevrilmesi, satılması veya tüketilmesi beklenen varlıklarının toplamıdır. Bilançonun aktif tarafında yer alır. Başlıca dönen varlık kalemleri şunlardır:

• Kasa ve Bankalar
• Menkul Kıymetler (kısa vadeli)
• Ticari Alacaklar (müşterilerden olan alacaklar)
• Stoklar (hammadde, yarı mamul, mamul)
• Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları (kısa vadeli kısımları)
• Diğer Dönen Varlıklar

Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (Current Liabilities): Bir işletmenin normal faaliyet dönemi içinde (genellikle bir yıl veya daha kısa sürede) ödemesi gereken borçlarının ve yükümlülüklerinin toplamıdır. Bilançonun pasif tarafında yer alır. Başlıca kısa vadeli yabancı kaynak kalemleri şunlardır:

• Mali Borçlar (kısa vadeli banka kredileri vb.)
• Ticari Borçlar (tedarikçilere olan borçlar)
• Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
• Borç ve Gider Karşılıkları (kısa vadeli kısımları)
• Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları (kısa vadeli kısımları)
• Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Bu iki toplam değer, şirketin yayınladığı dönem sonu bilançosundan alınarak yukarıdaki formülde yerine konulur ve cari oran hesaplanır. Sonuç genellikle ondalık bir sayı olarak ifade edilir (örneğin, 1.5, 2.0 vb.).

Cari Oranın Hesaplanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Cari oranın hesaplanmasında dikkat edilmesi gerekenler, oranın doğru yorumlanabilmesi ve yanıltıcı sonuçlara varılmaması için önemlidir. Bu noktalar şunlardır:

Bilanço Tarihi ve Dönemsellik: Cari oran, belirli bir bilanço tarihi itibarıyla (örneğin, 31 Aralık 2024) şirketin anlık durumunu yansıtır. Özellikle mevsimsel faaliyet gösteren işletmelerde, dönen varlıklar ve kısa vadeli borçlar yıl içinde önemli dalgalanmalar gösterebilir, bu da cari oranın farklı dönemlerde farklı çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle, oranı analiz ederken bilanço tarihi ve işletmenin faaliyet döngüsü göz önünde bulundurulmalıdır.

Dönen Varlıkların Kalitesi: Formüldeki tüm dönen varlıklar eşit derecede likit (nakde çevrilebilir) değildir.

• Stoklar: Özellikle yavaş hareket eden, modası geçmiş veya bozulabilir nitelikteki stoklar, bilançoda yüksek bir değerle yer alsa bile kısa sürede nakde çevrilemeyebilir. Bu durum, cari oranı olduğundan daha iyi gösterebilir.
• Ticari Alacaklar: Alacakların ne kadarının vadesinde tahsil edilebileceği önemlidir. Tahsili şüpheli alacaklar, likiditeyi olumsuz etkileyebilir.

Kısa Vadeli Borçların Vadesi: Cari oran, kısa vadeli borçların toplamını gösterir ancak bu borçların ne zaman ödeneceğine dair detay vermez. Örneğin, bir şirketin cari oranı yüksek olabilir, ancak çok yakın bir tarihte büyük bir borç ödemesi varsa ve dönen varlıkları o tarihe kadar nakde dönüşemeyecekse likidite sıkıntısı yaşayabilir.

Muhasebe Politikaları ve Tahminler: İşletmelerin uyguladığı muhasebe politikaları (örneğin, stok değerleme yöntemleri, şüpheli alacak karşılığı ayırma politikaları) dönen varlıkların ve dolayısıyla cari oranın değerini etkileyebilir. Bu politikaların tutarlı olması ve makul tahminlere dayanması önemlidir.

Sektörel Farklılıklar: Farklı sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin iş modelleri, stok tutma süreleri, alacak ve borç vadeleri farklılık gösterdiği için “ideal” veya “sağlıklı” kabul edilen cari oran seviyeleri de sektörden sektöre değişir. Bu nedenle, bir şirketin cari oranı mutlaka kendi sektör ortalamalarıyla karşılaştırılmalıdır.

Tek Başına Yetersizliği: Cari oran, likidite hakkında önemli bir ilk izlenim verse de, tek başına bir şirketin mali sağlığını tam olarak değerlendirmek için yeterli değildir. Mutlaka asit-test oranı (hızlı oran), nakit oranı gibi diğer likidite oranları, nakit akış tablosu analizleri ve şirketin genel operasyonel verimliliği gibi faktörlerle birlikte yorumlanmalıdır.

Bu hususlara dikkat etmek, cari orandan elde edilecek bilgilerin daha anlamlı ve güvenilir olmasını sağlayacaktır.

Cari Oran ile Likidite Analizi

Cari oran ile likidite analizi, bir işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme yeteneğini değerlendirmenin temel adımlarından biridir. Likidite, en basit tanımıyla, bir varlığın hızlı ve değer kaybına uğramadan nakde çevrilebilme kolaylığıdır.

Cari oran, bu bağlamda, şirketin dönen varlıklarının, kısa vadeli yükümlülüklerini ne ölçüde karşılayabildiğini göstererek, işletmenin “nefes alma” kabiliyeti hakkında önemli bir fikir sunar.

Cari Oran ve Hızlı Oran Karşılaştırması

Cari oran ve Hızlı Oran (Asit-Test Oranı olarak da bilinir), her ikisi de likiditeyi ölçmek için kullanılsa da, aralarında önemli bir fark vardır.

Hızlı oran, cari orana göre daha muhafazakar bir likidite ölçüsüdür çünkü dönen varlıklar içinden likiditesi daha düşük olan kalemleri (başta stoklar olmak üzere) çıkarır.

Cari Oran:

Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Hızlı Oran (Asit-Test Oranı):

Hızlı Oran= Dönen Varlıklar – Stoklar [- Peşin Ödenmiş Giderler] ​ / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Veya daha sık kullanılan ve daha net bir ifadeyle:

Hızlı Oran= Kasa + Bankalar + Menkul Kıymetler (Pazarlanabilir) + Ticari Alacaklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Bu oran, stokların (ve bazen peşin ödenmiş giderlerin) kısa sürede nakde çevrilmesinin zor olabileceği varsayımıyla, bunları likit varlıklar arasından çıkarır. Dolayısıyla, şirketin en likit varlıklarıyla kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü daha net gösterir.

Karşılaştırma ve Yorum

Genellikle hızlı oranın 1.0 ve üzeri olması, şirketin stoklarına hiç dokunmadan kısa vadeli borçlarını ödeyebileceği anlamına gelir ve bu sağlıklı bir durum olarak kabul edilir.

• Eğer bir şirketin cari oranı yüksek ancak hızlı oranı düşükse (örneğin, cari oran 2.5 iken hızlı oran 0.8 ise), bu durum şirketin likiditesinin büyük ölçüde stoklara bağlı olduğunu gösterir. Stokların yavaş hareket ettiği veya modasının geçtiği bir sektörde bu durum riskli olabilir.
• Her iki oranın da sektör ortalamaları ve şirketin geçmiş trendleriyle birlikte değerlendirilmesi en doğru analiz yöntemidir.

Cari Oranın Yüksek ve Düşük Olması

Cari oranın yorumlanmasında genel kabul görmüş bazı referans noktaları bulunsa da, bu değerlerin sektöre ve işletmenin özel koşullarına göre değişebileceği unutulmamalıdır.

Düşük Cari Oran (Genellikle 1.0’ın Altı veya Sektör Ortalamasının Çok Altı)

Anlamı: İşletmenin kısa vadeli varlıkları, kısa vadeli borçlarını karşılamaya yetmemektedir. Bu durum, potansiyel bir likidite sıkıntısına işaret edebilir.

Olası Nedenler: Yetersiz çalışma sermayesi, yüksek kısa vadeli borçlanma, stokların hızla nakde çevrilememesi, alacakların tahsilinde yaşanan sorunlar.

Riskler: Tedarikçilere ve diğer kısa vadeli borçlara zamanında ödeme yapmada zorluk, kredi notunun düşmesi, operasyonel aksamalar ve en kötü senaryoda iflas riski.

Yüksek Cari Oran (Genellikle 2.0 veya 3.0’ın Üzeri veya Sektör Ortalamasının Çok Üzeri)

Anlamı: İşletmenin kısa vadeli borçlarını karşılama kapasitesi oldukça güçlüdür.

Olası Nedenler: Muhafazakar bir finansal yönetim, güçlü nakit pozisyonu, düşük kısa vadeli borçluluk veya yüksek stok seviyeleri.

Potansiyel Olumsuz Yorumlar: Aşırı yüksek bir cari oran, her zaman olumlu bir durum olmayabilir. Varlıkların (örneğin, atıl duran fazla nakit veya gereğinden fazla stok) verimli kullanılmadığı, daha karlı yatırımlara yönlendirilebilecek kaynakların etkin değerlendirilmediği anlamına gelebilir. Bu durum, varlık yönetimi etkinliğinin düşük olduğunu gösterebilir.

İdeal Seviye: Genellikle cari oranın 1.5 ile 2.0 arasında olması birçok sektör için “sağlıklı” bir aralık olarak kabul edilir. Ancak bu, çok genel bir yaklaşımdır. Örneğin, hızlı nakit akışına sahip perakende sektöründe daha düşük bir cari oran kabul edilebilirken, uzun üretim süreçleri olan imalat sektöründe daha yüksek bir oran gerekebilir.

Dolayısıyla, en doğru yorum, şirketin cari oranını kendi geçmiş verileriyle ve sektördeki benzer şirketlerin oranlarıyla karşılaştırarak yapılır.

Likidite analizinde cari oran, hızlı oranla birlikte ve şirketin nakit akış tablosu gibi diğer finansal veriler ışığında değerlendirilmelidir.

Cari Oranın Finansal Analizdeki Rolü

Cari oranın finansal analizdeki rolü, sadece bir şirketin kısa vadeli borç ödeme gücünü göstermenin ötesine geçer; aynı zamanda işletmenin genel mali sağlığı, risk profili ve operasyonel etkinliği hakkında da dolaylı yoldan önemli ipuçları sunar.

Finansal analistler, yatırımcılar, kredi verenler ve işletme yöneticileri için çeşitli açılardan değerli bir göstergedir:

Temel Likidite Değerlendirmesi: En birincil rolü, daha önce de belirttiğimiz gibi, şirketin likidite durumunu, yani kısa vadeli yükümlülüklerini dönen varlıklarıyla karşılama kapasitesini ölçmektir. Bu, şirketin “nefes alabilme” yeteneğinin temel bir göstergesidir.

Kısa Vadeli Risk Analizi: Düşük bir cari oran, şirketin kısa vadeli borçlarını ödemekte zorlanabileceğine ve dolayısıyla finansal riskinin yüksek olduğuna işaret edebilir. Kredi verenler ve tedarikçiler için bu, borç verme veya vadeli satış yapma kararlarında önemli bir risk faktörüdür.

Çalışma Sermayesi Yönetiminin Etkinliği Hakkında Fikir Verme: Cari oran, doğrudan çalışma sermayesi (Dönen Varlıklar – Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) ile yakından ilişkilidir. Orandaki aşırı dalgalanmalar veya sektör normlarından önemli sapmalar, şirketin stok yönetimi, alacak tahsili veya kısa vadeli borç yönetimi gibi çalışma sermayesi bileşenlerini ne kadar etkin yönettiği konusunda daha derin bir inceleme yapılması gerektiğini gösterebilir. Örneğin, çok yüksek bir cari oran, atıl varlıklara (fazla stok, gereksiz nakit) işaret ederek verimsiz bir varlık yönetimine işaret edebilir.

Kredi Değerliliğinin Bir Ölçütü Olma: Finansal kuruluşlar, bir şirkete özellikle kısa vadeli kredi veya işletme kredisi sağlarken, şirketin kredi değerliliğini belirlemede cari oranı önemli bir kriter olarak kullanırlar.

Karşılaştırmalı Analiz (Benchmarking) İmkanı Sunma:

• Sektörel Karşılaştırma: Bir şirketin cari oranını, faaliyet gösterdiği sektördeki diğer benzer şirketlerin cari oranlarıyla veya sektör ortalamalarıyla karşılaştırmak, şirketin likidite performansının göreceli konumunu anlamaya yardımcı olur.
• Trend Analizi: Şirketin geçmiş dönemlerdeki (örneğin son 3-5 yıl) cari oranlarını analiz etmek, likidite durumundaki iyileşmeleri veya kötüleşmeleri gösteren trendleri ortaya çıkarır. Bu, yönetimin aldığı kararların likidite üzerindeki etkisini değerlendirmede faydalıdır.

Yatırım Kararlarına Destek Olma: Potansiyel yatırımcılar, bir şirketin hisse senedini almadan önce şirketin genel mali sağlığını ve kısa vadeli istikrarını değerlendirmek için cari oranı (diğer birçok finansal ve finansal olmayan faktörle birlikte) incelerler.

Potansiyel Finansal Zorluklar İçin Erken Uyarı Sinyali Olma: Sürekli düşüş gösteren veya kritik seviyelerin altına inen bir cari oran, şirketin gelecekte finansal zorluklar yaşayabileceğine dair bir erken uyarı sinyali olabilir. Bu durum, yönetimin zamanında önlem almasını gerektirebilir.

Cari oranın finansal analizdeki rolü önemli olmakla birlikte, bu oranın her zaman tek başına değil, bir bütünün parçası olarak değerlendirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Şirketin faaliyet gösterdiği sektörün özellikleri, iş modeli, mevsimsellik etkileri, ekonomik konjonktür ve diğer finansal oranlar (özellikle hızlı oran, nakit oranı, nakit akış oranları) ile birlikte analiz edildiğinde çok daha anlamlı ve güvenilir sonuçlar verir. Ayrıca, oranın arkasındaki bilanço kalemlerinin kalitesi ve detayları da incelenmelidir.

Cari Orana Etki Eden Faktörler

Cari orana etki eden faktörler oldukça çeşitlidir ve bu faktörler işletmenin hem iç dinamiklerinden hem de faaliyet gösterdiği dış çevreden kaynaklanabilir. Cari oranın belirli bir dönemdeki değeri veya zaman içindeki değişimi, bu etkenlerin birleşik bir sonucudur.

Bu nedenle, oranı yorumlarken bu faktörleri göz önünde bulundurmak, daha sağlıklı bir analiz yapılmasını sağlar. İşte cari oranı etkileyen başlıca faktörler:

Dönen Varlıkların Yönetim Etkinliği

Stok Yönetimi: İşletmenin stoklarını ne kadar verimli yönettiği cari oranı doğrudan etkiler. Gereğinden fazla stok tutmak (atıl stok) veya yavaş hareket eden stoklara sahip olmak, dönen varlıkları yapay olarak yüksek göstererek cari oranı artırabilir ancak bu likidite açısından yanıltıcı olabilir. Etkin stok devir hızı, sağlıklı bir cari oran için önemlidir.

Alacak Yönetimi: Ticari alacakların vadesi ve tahsilat hızı, dönen varlıkların kalitesini ve dolayısıyla cari oranı etkiler. Uzun tahsilat süreleri veya yüksek şüpheli alacak tutarları, oranın likiditeyi olduğundan daha iyi göstermesine neden olabilir.

Nakit Yönetimi: İşletmenin kasasında veya banka hesaplarında tuttuğu nakit miktarı, cari oranın bir bileşenidir. Etkin bir nakit yönetimi, hem kısa vadeli yükümlülükleri karşılayacak yeterli likiditeyi sağlar hem de atıl nakit tutulmasını önler.

Kısa Vadeli Borçların Yönetim Etkinliği

Ticari Borç Yönetimi: Tedarikçilerle anlaşılan ödeme vadeleri ve bu vadelere uyum, kısa vadeli borçlar kalemini etkiler. Tedarikçi kredilerinin etkin kullanımı, çalışma sermayesini rahatlatabilir.

Kısa Vadeli Kredi Kullanımı: İşletmenin faaliyetlerini finanse etmek için ne ölçüde kısa vadeli banka kredilerine veya diğer finansman araçlarına başvurduğu, kısa vadeli borçların miktarını ve dolayısıyla cari oranı etkiler.

Satış Hacmi ve Karlılık

Artan satışlar genellikle ticari alacakları ve stokları artırır (dönen varlıkları), aynı zamanda karlı satışlar nakit girişini de artırır. Satışlardaki düşüşler ise bu kalemleri olumsuz etkileyebilir.

İşletmenin karlılığı, öz kaynakları ve dolayısıyla genel finansman yapısını etkileyerek dolaylı yoldan çalışma sermayesi ve cari oran üzerinde etkili olabilir.

Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman Kararları

İşletmenin varlıklarını nasıl finanse ettiği (kısa vadeli borç, uzun vadeli borç, öz kaynak) cari oranı etkiler. Örneğin, dönen varlıkların önemli bir kısmının kısa vadeli borçlarla finanse edilmesi oranı düşürürken, uzun vadeli kaynaklarla finanse edilmesi oranı iyileştirebilir.

Yatırım ve Büyüme Stratejileri

Hızlı büyüme dönemlerinde işletmeler genellikle daha fazla stok ve alacağa ihtiyaç duyarlar, bu da çalışma sermayesi ihtiyacını artırarak cari oranı baskılayabilir.

Duran varlık yatırımlarının (örneğin makine alımı) kısa vadeli kaynaklarla finanse edilmesi de cari oranı olumsuz etkiler.

Mevsimsellik Etkileri

Faaliyetleri belirli mevsimlerde yoğunlaşan işletmelerin (örneğin, turizm, tarım, bazı perakende sektörleri) dönen varlıkları ve kısa vadeli borçları yıl içinde önemli dalgalanmalar gösterebilir. Bu da cari oranın mevsimsel olarak değişmesine neden olur.

Genel Ekonomik Koşullar

Enflasyon, faiz oranları, döviz kurları ve genel ekonomik büyüme gibi makroekonomik faktörler, işletmelerin satışlarını, maliyetlerini, borçlanma imkanlarını ve dolayısıyla cari oranlarını etkileyebilir. Örneğin, bir durgunluk döneminde alacak tahsilat süreleri uzayabilir.

Sektörel Özellikler

Her sektörün kendine özgü bir işleyişi, stok tutma politikası, alacak ve borç vadeleri vardır. Bu nedenle “normal” veya “ideal” kabul edilen cari oran seviyeleri sektörden sektöre büyük farklılıklar gösterir.

Uygulanan Muhasebe Politikaları

Stok değerleme yöntemleri (FIFO, ortalama maliyet vb.), şüpheli alacaklar için ayrılan karşılıklar gibi muhasebe politikaları ve tahminleri, bilançodaki dönen varlık ve kısa vadeli borç rakamlarını etkileyerek cari oranın hesaplanmasında farklılıklara yol açabilir.

Bu faktörlerin her biri, cari oranın tek başına bir rakamdan ibaret olmadığını, arkasında yatan dinamiklerin anlaşılmasının önemini ortaya koymaktadır.

Sektörel Cari Oran Standartları

Sektörel cari oran standartları, bir işletmenin likidite durumunu değerlendirirken mutlak rakamlardan ziyade, faaliyet gösterdiği sektörün dinamiklerini dikkate almanın önemini vurgular. “İdeal” veya “sağlıklı” kabul edilen tek bir cari oran değeri tüm işletmeler için geçerli değildir.

Çünkü her sektörün kendine özgü işletme sermayesi gereksinimleri, stok tutma politikaları, alacak ve borç vadeleri bulunmaktadır. Bu nedenle, bir şirketin cari oranını analiz ederken, o şirketin içinde bulunduğu sektörün ortalama değerleri ve genel kabul görmüş normları önemli bir referans noktasıdır.

Sektörlere Göre Cari Oran Değerleri

Sektörlere göre cari oran değerleri belirgin farklılıklar gösterir. Spesifik rakamlar zamanla ve ekonomik koşullara göre değişebilse de, bazı genel eğilimler ve nedenleri şöyledir:

Perakende Sektörü: Bu sektörde stok devir hızı genellikle yüksektir ve satışların önemli bir kısmı peşin veya kısa vadeli kredi kartı ile yapılır. Bu nedenle, perakende işletmeleri genellikle daha düşük cari oranlarla (örneğin, 1.0 ile 1.5 arası) faaliyet gösterebilirler. Ancak, satılan ürün türüne (dayanıksız tüketim malları vs. dayanıklı tüketim malları) göre bu durum değişebilir.

İmalat Sektörü: İmalat şirketleri genellikle önemli miktarda hammadde, yarı mamul ve mamul stoku tutarlar. Üretim süreçleri ve müşterilere sunulan vadeler daha uzun olabilir. Bu nedenle, imalat sektöründeki şirketlerin sağlıklı bir likidite pozisyonu için genellikle daha yüksek cari oranlara (örneğin, 1.5 ile 2.5 veya üzeri) sahip olmaları beklenir.

Hizmet Sektörü: Hizmet işletmeleri genellikle çok az stok tutar veya hiç stok tutmazlar. Dönen varlıkları daha çok nakit, banka ve ticari alacaklardan oluşur. Bu nedenle, hizmet sektöründeki şirketlerin cari oranları çok geniş bir yelpazede değişebilir. Danışmanlık gibi bazı hizmet firmaları düşük kısa vadeli borçluluk ve yüksek nakit nedeniyle yüksek cari oranlara sahip olabilirken, bazıları için daha düşük oranlar normal kabul edilebilir.

Teknoloji ve Yazılım Sektörü: Bu sektördeki firmaların likidite yapıları iş modeline göre (SaaS abonelikleri, proje bazlı işler, Ar-Ge yoğunluğu vb.) değişir. Genellikle stokları düşüktür ancak alacakları veya ertelenmiş gelirleri (kısa vadeli yükümlülük) önemli olabilir.

İnşaat Sektörü: Proje bazlı çalışan, uzun vadeli projelere sahip ve hak ediş usulüyle gelir elde eden inşaat firmalarının cari oranları proje döngülerine göre dalgalanmalar gösterebilir. Yüksek alacak ve borç rakamları görülebilir.

Bu genellemeler ışığında, bir şirketin cari oranını değerlendirirken şu kaynaklardan sektörel benchmark (kıyaslama) verileri aranabilir:

• Finansal Veri Sağlayıcıları: Uluslararası (Reuters, Bloomberg, S&P Capital IQ vb.) ve yerel finansal veri sağlayıcıları, sektörel bazda finansal oran analizleri ve ortalamaları yayınlayabilir.
• Sektör Birlikleri ve Odalar: Bazı sektör birlikleri veya ticaret/sanayi odaları, üyeleri için anonimleştirilmiş finansal veri analizleri veya raporlar sunabilir.
• Merkez Bankaları ve İstatistik Kurumları: Bazen merkez bankaları veya ulusal istatistik kurumları, reel sektörün finansal göstergelerine dair toplu veriler yayınlayabilir.
• Akademik Çalışmalar ve Finansal Yayınlar: Sektörel finansal analizler üzerine yapılmış akademik araştırmalar veya finans yayınları da referans noktaları sunabilir.
• Kredi Derecelendirme Kuruluşları: Bu kuruluşların sektör raporları da faydalı olabilir.

Unutulmamalıdır ki, Mayıs 2025 itibarıyla bu tür verilere erişim genellikle abonelik gerektirebilir veya özel raporlar şeklinde sunulabilir.

Sektörel Cari Oranların Karşılaştırılması

Sektörel cari oranların karşılaştırılması, bir işletmenin likidite performansını ve mali sağlığını daha anlamlı bir bağlama oturtmak için yapılan hayati bir analiz adımıdır. Bu karşılaştırmanın temel amaçları şunlardır:

• Göreceli Performans Değerlendirmesi: İşletmenin cari oranının, aynı sektörde faaliyet gösteren benzer büyüklükteki diğer firmaların (rakiplerin) ortalamasına göre ne durumda olduğunu anlamak (daha iyi, daha kötü veya benzer).
• Risk Tespiti: Eğer bir şirketin cari oranı, sektör ortalamasının önemli ölçüde altındaysa, bu durum potansiyel bir likidite riskine veya sektördeki diğer firmalara göre daha zayıf bir mali yapıya işaret edebilir.
• Hedef Belirleme ve Strateji Geliştirme: İşletme yönetimi, sektör ortalamalarını bir hedef olarak belirleyebilir ve cari oranını iyileştirmek için stratejiler (stok yönetimi, alacak tahsili, borç yapılandırması vb.) geliştirebilir.
• Yatırım ve Kredi Kararlarında Kullanım: Yatırımcılar ve kredi verenler, bir şirketin sektör içindeki göreceli likidite pozisyonunu değerlendirerek yatırım veya kredi kararlarını daha bilinçli bir şekilde verebilirler.

Karşılaştırma yaparken dikkat edilmesi gerekenler:

1. Doğru Sektör ve Benzer Firmalar: Karşılaştırma yapılacak sektörün ve firmaların, analiz edilen şirketle gerçekten benzer iş modeline, büyüklüğe ve faaliyet yapısına sahip olması önemlidir.
2. Veri Kaynağının Güvenilirliği: Kullanılan sektör ortalaması verilerinin güvenilir ve güncel bir kaynaktan geldiğinden emin olunmalıdır.
3. Zaman Boyutu: Sadece tek bir dönemin karşılaştırması yerine, birkaç dönemlik trendlerin karşılaştırılması daha anlamlı sonuçlar verir.
4. Sapmaların Nedenlerini Anlama: Eğer şirketin cari oranı sektör ortalamasından önemli ölçüde farklıysa, bu farkın nedenleri (geçici bir durum mu, yapısal bir sorun mu, bilinçli bir strateji mi?) analiz edilmelidir. Örneğin, yeni bir yatırım yapmış veya borç yapılandırmasına gitmiş bir şirketin oranı geçici olarak farklılaşabilir.

Sektörel karşılaştırma, cari oranın yorumlanmasında “iyi” veya “kötü” yargısına varmadan önce mutlaka yapılması gereken bir analizdir.

Cari Oranın Limitleri ve Eleştirileri

Cari oranın limitleri ve eleştirileri, bu oranın tek başına bir şirketin likidite durumunu veya genel mali sağlığını tam olarak yansıtmakta yetersiz kalabileceği noktaları ifade eder.

Yaygın olarak kullanılmasına rağmen, analistler ve karar vericiler cari oranı yorumlarken aşağıdaki sınırlamaların ve potansiyel yanıltıcı yönlerin farkında olmalıdır:

Anlık Bir Görüntü Sunması (Statik Olması): Cari oran, bilançonun belirli bir tarihteki (örneğin, dönem sonu) verilerine dayanır. Bu, o anki durumu yansıtan statik bir “fotoğraf” gibidir ve dönem içindeki likidite dalgalanmalarını veya şirketin gelecekteki nakit akışlarını tam olarak göstermez. Bir şirketin bilanço tarihinde iyi bir cari oranı olabilir, ancak hemen ardından büyük bir ödemesi varsa veya alacak tahsilatında sorun yaşıyorsa likidite sıkıntısına girebilir.

Dönen Varlıkların Kalitesini ve Kompozisyonunu Göz Ardı Etmesi

Stokların Likiditesi: Cari oran, tüm stok kalemlerini eşit derecede likit kabul eder. Ancak, bazı stoklar yavaş hareket ediyor olabilir, modası geçmiş veya satışı zor olabilir. Bu tür “ölü stoklar” dönen varlıkları ve dolayısıyla cari oranı yapay olarak yüksek gösterebilir, ancak gerçekte kısa sürede nakde çevrilemeyebilir.

Alacakların Tahsil Edilebilirliği: Benzer şekilde, tüm ticari alacakların vadesinde tahsil edileceği varsayılır. Ancak, tahsili şüpheli veya vadesi çok geçmiş alacaklar, oranın gösterdiği likidite gücünü azaltır.

Varlık Kompozisyonu: Cari oran, dönen varlıkların kendi içindeki dağılımı hakkında bilgi vermez. Örneğin, cari oranı 2.0 olan iki firmadan birinin dönen varlıklarının büyük kısmı nakit ve kolayca paraya çevrilebilir menkul kıymetlerden oluşurken, diğerinin dönen varlıklarının çoğu stoklardan oluşuyor olabilir. İlk firma çok daha likit bir durumdadır.

Kısa Vadeli Borçların Vade Yapısını Göstermemesi: Cari oran, tüm kısa vadeli borçları tek bir toplam olarak ele alır ve bu borçların ne zaman ödeneceğine dair bir ayrım yapmaz. Oysa çok yakın bir tarihte vadesi gelecek büyük bir borç, vadesi daha ileride olan küçük borçlara göre çok daha acil bir likidite ihtiyacı doğurur.

“Pencereleme” (Window Dressing) Olasılığı: İşletmeler, bilanço tarihi öncesinde bazı geçici düzenlemeler yaparak (örneğin, kısa vadeli borçları ödeyip alacakları hızla tahsil etmeye çalışarak veya stokları azaltarak) cari oranlarını olduğundan daha iyi gösterme çabasına girebilirler. Bu durum, oranın güvenilirliğini azaltabilir.

Sektörel Farklılıkların Mutlak Yargıyı Zorlaştırması: Daha önce de belirtildiği gibi, “ideal” bir cari oran seviyesi sektörden sektöre büyük ölçüde değişir. Bu nedenle, bir şirketin oranını genel bir “iyi” veya “kötü” kabul edilen rakamla değil, kendi sektör ortalamalarıyla karşılaştırmak daha anlamlıdır.

İşletme Sermayesi İhtiyacını Tam Yansıtamaması: Şirketin faaliyet döngüsü (stokların ne kadar sürede satıldığı, alacakların ne kadar sürede tahsil edildiği, borçların ne kadar sürede ödendiği) gerçek çalışma sermayesi ihtiyacını belirler. Cari oran bu döngüyü doğrudan ölçmez.

Aşırı Yüksek Oranların Her Zaman İyi Olmaması: Çok yüksek bir cari oran, varlıkların atıl kaldığına (örneğin, gereğinden fazla nakit tutulması, aşırı stok birikmesi) ve verimli kullanılmadığına işaret edebilir. Bu da karlılık üzerinde olumsuz bir etki yaratabilir.

Bu limitler ve eleştiriler nedeniyle, cari oran hiçbir zaman tek başına bir karar verme aracı olarak kullanılmamalıdır. Daha kapsamlı bir likidite ve mali sağlık analizi için mutlaka hızlı oran (asit-test oranı), nakit oranı, nakit akış tablosu analizleri, faaliyet oranları, karlılık oranları ve şirketin genel stratejik durumu ile birlikte değerlendirilmelidir.

Sonuç

Cari oran, bir işletmenin kısa vadeli mali sağlığını ve likidite gücünü anlamak için finansal analizin temel başlangıç noktalarından biridir. Yöneticilerden yatırımcılara, kredi verenlerden tedarikçilere kadar birçok farklı paydaş için, şirketin bir yıl içinde vadesi gelecek borçlarını ödeyebilme kapasitesi hakkında hızlı ve anlaşılır bir fikir sunar.

Cari oran, Dönen Varlıkların Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklara bölünmesiyle elde edilen basit bir formüle dayansa da, bu rehberde gördüğümüz gibi yorumlanması dikkat gerektirir.

Oranın tek başına bir anlam ifade etmediğini; stoklar gibi daha az likit varlıkların etkisini daha net görebilmek için hızlı oran gibi diğer oranlarla birlikte değerlendirilmesi gerektiğini, oranın yüksek veya düşük olmasının ardında yatan nedenleri ve varlıkların kalitesini anlamanın önemini ele aldık.

Cari oran için “herkese uyan tek bir doğru” yoktur. Bir oranın sağlıklı olup olmadığı, büyük ölçüde şirketin faaliyet gösterdiği sektörün dinamiklerine, kendi geçmiş performansına ve iş modeline bağlıdır. Bu nedenle, sektörel standartlarla ve şirketin kendi trendleriyle karşılaştırmalı analiz yapmak, anlamsız bir rakamdan anlamlı bir sonuç çıkarmak için en etkili yoldur.

Cari oran, tüm limitlerine ve eleştirilere rağmen, bir şirketin finansal check-up’ında vazgeçilmez bir gösterge olmaya devam etmektedir. Likidite pozisyonuna dair sunduğu ilk bakış açısı, daha derinlemesine analizler için bir kapı aralar.

Bu oranı doğru hesaplamak, dikkatli yorumlamak ve diğer finansal verilerle birlikte bir bütün olarak değerlendirmek, sağlam finansal kararlar almanın temelini oluşturur.

Sık Sorulan Sorular